Een goed functionerend expansievat voorkomt dat je cv-installatie onder overdruk komt te staan. Zonder expansievat kan een verwarmingscircuit schade oplopen door de temperatuurschommelingen van het water. In België is het expansievat in zowat elke gesloten verwarmingsinstallatie aanwezig, zowel in woningen als in bedrijven. In dit artikel kom je te weten welk type expansievat past bij jouw installatie, hoe het precies werkt, wat courante problemen zijn, en hoe het onderhoud precies zit. Je krijgt ook heldere richtlijnen over hoe je een defect vat herkent, hoeveel een nieuw expansievat kost in 2025, hoe lang het meegaat en waar je het kan kopen in Vlaanderen.
Wat is een expansievat en waarvoor dient het?
Een expansievat is een gesloten drukvat met membraan dat dient om drukverschillen in een centrale verwarmingsinstallatie op te vangen. Het vangt de uitzetting van verwarmd water op, zodat de systeemdruk gelijk blijft.
Bij het verwarmen van water in een gesloten circuit ontstaat volume-expansie. Zonder expansievat zou de druk stijgen en schade veroorzaken. Het membraan deelt het vat op in een water- en een luchtcompartiment (meestal met stikstof). Zodra het warme water uitzet, drukt het tegen dit membraan, dat zo de overdruk compenseert.
Wat is het verschil tussen een expansievat en een drukvat?
Er is geen praktisch verschil in toepassing tussen een expansievat en een drukvat in cv-installaties. De termen worden in de HVAC-sector door elkaar gebruikt. Wel zijn drukvaten ook terug te vinden in sanitaire installaties, terwijl expansievaten typisch worden geassocieerd met verwarming.
Waar wordt het expansievat in de cv installatie geplaatst?
Het expansievat wordt in een gesloten verwarmingssysteem meestal geïnstalleerd aan het retourgedeelte net voor de cv-ketel of in de buurt van de pomp. Het moet verticaal worden geplaatst met de ventielzijde naar onder om correcte werking en afvoer van lucht en vuil te garanderen.
Wanneer is een expansievat verplicht?
In België is een expansievat verplicht bij elke gesloten verwarmingsinstallatie. Voor open systemen geldt dit niet, maar die zijn zeer zeldzaam bij moderne toepassingen. Ook bij warmtepompen met water als warmteoverdrachtmedium is een expansievat vereist.
Hoe werkt een expansievat exact?
Een expansievat functioneert met behulp van twee compartimenten die worden gescheiden door een flexibel membraan. Eén kant is gevuld met doorgaans 1 tot 1,5 bar stikstofdruk, terwijl de andere in contact staat met het verwarmingswater.
Wanneer het water opwarmt en uitzet, verhoogt de systeemdruk. Hierdoor wordt het membraan door het water samengedrukt, en de stikstof aan de overzijde gecomprimeerd. Bij afkoeling werkt het systeem omgekeerd.
Waarom wordt er stikstof gebruikt in plaats van lucht?
Stikstof is inert, droog en dringt minder snel door het membraan dan zuurstof of vochtige lucht. Hierdoor is er minder drukverlies in de loop van de tijd en blijft het vat langer operationeel.
Wat is voordruk en waarom is die belangrijk?
De voordruk is de stikstofdruk die vooraf in het expansievat aanwezig is. Deze moet gelijk of iets lager zijn dan de vaste systeemdruk. Te veel of te weinig voordruk kan leiden tot slechte opname van het volumeverschil, of tot het overdrukventiel dat voortijdig opent.
Hoe wordt een expansievat afgesteld?
Voor een installatie met een druk van 1,5 bar wordt het expansievat meestal op 1,2 bar voordruk gebracht. Dit gebeurt met een fietspomp of compressor via het expansievatventiel, vergelijkbaar met een autoband.
Wat zijn de verschillende soorten expansievaten?
De meest courante types expansievaten voor verwarming in België zijn:
- Wandmodel met vast membraan (meest gebruikt)
- Staand vat met verwisselbaar membraan (grotere installaties)
- Expansievaten voor zonneboilers (voor glycolhoudend medium)
- Individuele drukvaten voor lagetemperatuursystemen zoals vloerverwarming
Een overzicht van expansievattype en hun toepassingen wordt hieronder weergegeven.
| Type expansievat | Toepassing | Membraan | Inhoud |
|---|---|---|---|
| Wandmodel vast membraan | Centrale verwarming woning | Vast neopreen | 6 tot 35 L |
| Staand, verwisselbaar membraan | Gebouwen, appartementsblokken | Verwisselbaar EPDM | 50+ L |
| Zonneboilervat | Thermische zonne-energie | Voor glycol | 8 – 25 L |
| Compact vat voor vloerverwarming | LT-installaties | Vast membraan | 2 – 8 L |
Welke grootte van expansievat heb ik nodig?
De grootte van het expansievat hangt af van de totale waterinhoud van de installatie, de voordruk, en het temperatuurtraject. In de meeste Vlaamse woningen wordt standaard 18 tot 24 liter gebruikt.
Een ruwe vuistregel is 1 liter expansievat per 10 liter verwarmingswater. Bij vloerverwarming kan dit hoger uitvallen omdat het systeem trager reageert op temperatuurveranderingen.
Hoe bereken je de inhoud van je installatie?
De inhoud wordt berekend op basis van de leidingen, verwarmingslichamen en ketelinhoud. Een ketel van 24 kW met 10 radiatoren bevat gemiddeld 100 tot 130 L water.
Wat zijn de symptomen van een defect expansievat?
Een defect expansievat leidt tot overdruk, regelmatig openspringen van het overdrukventiel, drukopbouw bij verwarming en plotse drukval bij afkoeling. Een tiktest op het vat onthult of het membraan lek is.
Kan een expansievat kapot gaan?
Ja. De meest voorkomende oorzaak van defecten is membraanbreuk, na langdurig gebruik of door ongeschikte voordruk. Soms gaat ook het ventiel stuk of treedt inwendige corrosie op.
Wat zijn de gevolgen van een lek expansievat?
De systeemdruk wordt dan niet langer gecompenseerd. Dit kan leiden tot continu drukverlies, slechte circulatie, schade aan de pomp en een grote kans op lekkages.
Hoe lang gaat een expansievat mee?
De levensduur van een expansievat is gemiddeld 7 tot 10 jaar. Goede afstelling van voordruk en gebruik van kwalitatieve materialen (zoals EPDM-membranen) kunnen deze levensduur verlengen tot 15 jaar.
Hoe herken ik wanneer ik het expansievat moet vervangen?
Wanneer je installatie vaak bijgevuld moet worden, of het overdrukventiel vaak opent, is dit een indicatie. Ook het tikgeluid bij kloppen op het vat (wanneer het volledig gedempt klinkt) wijst op een defect membraan.
Wat kost een expansievat in België in 2025?
De huidige prijzen voor expansievaten in Vlaanderen liggen tussen de 35 en 250 euro, exclusief plaatsing. Een overzicht van prijzen volgens inhoud:
| Inhoud expansievat | Richtprijs vat (excl. btw) | Gebruik |
|---|---|---|
| 6 tot 12 L | €35 – €55 | Appartementen/klein huis |
| 18 tot 25 L | €60 – €95 | Gemiddeld woonhuis |
| 50 tot 80 L | €120 – €240 | Grote woonhuizen, appartementenblok |
| >100 L | €250+ | Commercieel gebruik |
Wat kost installatie door een technieker?
Gemiddeld rekent een installateur tussen de €80 en €150 voor montage, afhankelijk van locatie en moeilijkheidsgraad.
Waar kan ik een expansievat kopen in België?
Expansievaten zijn in 2025 in Vlaanderen makkelijk verkrijgbaar via hvac-webshops, bouwmarkten en technische groothandels. Voor residentieel gebruik worden volgende aanbieders aanbevolen:
- AVS Services
- VerwarmingShopOnline.be
- Warmteshop.be
- Van Marcke
- Cebeo
Zijn er merken met een goede reputatie?
Ja. In België wordt vaak geopteerd voor Flamco, Varem, Zilmet en Elbi. Deze merken hebben uitmuntende membraankwaliteit en een uitstekende dienst na verkoop.
Moet ik het expansievat periodiek onderhouden?
Er wordt aangeraden om iedere 2 jaar de voordruk te controleren. Bij oudere installaties (>5 jaar) is een jaarlijkse check aan te raden. Controle gebeurt met een drukmeter wanneer het circuit ontlucht en koud is.
Wanneer is volledige vervanging nodig?
Bij membraanbreuk, ernstige roestvorming of na overschrijding van de levensduur is vervanging aangewezen. Ook als het ventiel stuk of vervuild is loont vervangen meer dan herstellen.
Wat zijn alternatieven voor een expansievat?
Voor specifieke installaties zoals passieve zonneboilers of open systemen bestaan alternatieven zoals open vaten of atmosferisch open buffers. Voor standaard cv-installaties zijn er echter geen efficiënte alternatieven.
Worden expansievaten gesubsidieerd in België?
Er zijn geen directe premies voor expansievaten, maar wel RENOVATIEPREMIES via Fluvius of MijnVerbouwPremie wanneer ze deel uitmaken van een totale cv-vervanging of energiezuinige renovatie.
Een goed werkend expansievat biedt bescherming voor je hele verwarmingssysteem. Het voorkomt ongewenste drukveranderingen en verlengt de levensduur van de installatie. Investeer in de juiste inhoud, correcte montage en periodiek onderhoud. Zo blijft het comfort in je woning gegarandeerd, zonder verrassingen op vlak van drukverlies, waterbijvulling of lekkages. Voor professioneel advies staat AVS Service je bij met kwaliteitsvolle expansievaten en vakkundige plaatsing.